BramBlogt

Rest in peace

Alweer wat jaren geleden werd ik op de gang aangesproken door een van onze begeleiders uit het ambulante team. Ze vertelde me dat ze door buren was gevraagd eens aan te bellen bij een bepaald adres. De oude man die er woonde hadden ze al een tijd niet gezien. Toen er geen reactie kwam op het aanbellen en het bonzen op de deur, werd de politie ingeschakeld.

Een man lag in een vervuild huis, ziek op bed. Hij was er slecht aan toe. Na een korte ziekenhuisopname kwam hij bij ons op de verpleegafdeling. Ik ontmoette hem omdat dezelfde begeleider van destijds mij vroeg mee te denken. Om in aanmerking te komen voor hulp was een geldig identiteitsbewijs nodig. De man kwam oorspronkelijk uit Engeland en had een verlopen paspoort. Om dat te verlengen was een digitale overschrijving nodig, Dat kon hij niet, hij was ook administratief ontworteld. De creditkaart van ‘de zaak’ bracht uitkomst en zo ontmoette ik hem in een spreekkamertje samen met de begeleidster achter een computerscherm. Zij spraken Engels. De overschrijving lukte, zijn paspoort kwam en daarmee zijn administratieve bestaan. Hij knapte op maar kon nooit meer zelfstandig wonen.

Voor jaren kwam ik hem tegen in de lift. Hij pendelde tussen de etage waar zijn kamer was en de etage waar de huiskamers waren. Steevast met een stok, aangepaste schoenen en zijn jaren ’70 bril op het puntje van zijn neus, schuifelde hij in en uit. “Good morning” en “have a nice day.” Dat was onze conversatie. Nooit meer, nooit minder. Altijd draaide hij zich even om – wat moeizaam ging vanwege zijn vergroeide rug – keek me aan en knikte. Het leek me een gentlemen die zijn verdriet als een sluier met zich meetrok.

Op een dag was er wat te doen in de tuin van ons hoofdgebouw. Vanuit het raam zag ik enthousiaste medewerkers en vrijwilligers bezig met muziek en lekkere hapjes. Een volkszanger deed zijn best de stemming erin te krijgen. De Engelsman stond er ook. Met zijn kromme vergroeide rug, de grote bril en de stok stond hij daar te zwijgen. Ik maakte een rondje door de tuin, groette hier en daar iemand en wilde net weer weggaan toen een medewerkster al zingend en dansend op hem af kwam. Plotseling kwam zijn stok van de grond en maakte hij zwaaibewegingen, zijn heupen en voeten gingen mee op de muziek. Hij glimlachte van oor tot oor tot grote vreugde van alle aanwezigen. Iedereen zag en voelde het.

Voor even ontdaan van al het verdriet.

De ezel kan het niet meer trekken

Er is veel aan de hand in de wereld. De aanhoudende spanningen tussen landen en continenten, de (dreiging van) vluchtelingen en de wens voor een betere welvaart of de angst die te verliezen, zijn slechts enkele voorbeelden die politici hoofdbrekens bezorgen. De wereld warmt letterlijk en figuurlijk op.

Dichter bij huis, zie we een forse toename van daklozen. De teller staat geloof ik inmiddels op 40.000. Zodra mensen gaan praten over de juistheid van getallen en de definities, weet je hoe laat het is. De afleiding is een veel gebruikt instrument onder politici en de hen omringende adviseurs. En is altijd wel iemand die het nuanceert, kleiner maakt of het achter een grotere abstractie wegzet. Ja en dan is er ook nog een andere crisis, het corona virus dat de wereld overtrekt en zich van enkele landgrens of politiek regime aantrekt.

Maar laten we nu eens echt kijken wat er loos is in ons land en ons niet laten afleiden door andere problemen. Waarom zijn er nu ineens zoveel mensen dakloos? Ze worden toch echt niet 's nachts boven ons land in de grote steden gedropt. Ze woonden gewoon ergens in een huis, bij iemand in huis, in een instelling of gevangenis etc. Daar begint de reis, nergens anders. Een reis met een duistere bestemming, de straat of in een vorm van opvang. Steeds meer en ook met steeds meer verschillende problemen. Het laat zich raden hoe het komt, vermoedelijk is het een combinatie van factoren. De afbouw van de opnamemogelijkheden in de klinische psychiatrie, de hogere drempels bij de verstandelijke gehandicaptenzorg, de verpleeghuiszorg, de kortere behandelduur in ziekenhuizen, de stilstand in de groei van betaalbare woningen, het verdwijnen van sociale structuren in wijken, de flexibilsering van de arbeidsmarkt en daarmee gepaarde baan en inkomensonzekerheid van mensen, de achterblijvende inkomensstijgingen, de toegenomen administratie van (overheids)diensten, het bezuinigen op onderwijs enz. enz.

Tel daarbij op de gevolgen van de transities in de zorg. De gemeenten die verantwoordelijk zijn geworden voor een deel van de ouderenzorg, jeugdzorg en beschermd wonen. Onder de wapperende vlag van minder intramuraal, meer voor jezelf en anderen zorgen, een overheid die ondersteunt als het niet anders kan en uiteraard voor minder kosten. Zoveel mogelijk in de wijk want dat willen mensen en ‘Bruin kan het niet meer trekken.’ Nog even los of dat de enige waarheid is, is dat de realiteit van vandaag de dag.

Afijn, we hebben een kabinet, alweer het derde onder verantwoordelijkheid van Mark Rutte. Na zeven maanden overleg werd dit derde kabinet gesmeed, de langste formatieperiode sinds de tweede wereldoorlog. Daar is goed over nagedacht. Er is een staatssecretaris, Paul Blokhuis, die belast is met onder meer de geestelijke gezondheidszorg, preventie en maatschappelijke opvang. En hij is onder de indruk geraakt van wat hij aantrof. Deels omdat hij het zelf ziet en deels omdat wethouders uit de grote steden het hem duidelijk maken. Ik geloof hem, hij is de man van naastenliefde, zorg voor jongeren, eerlijk delen, omkijken naar elkaar, sterke schouders die zwakkere dragen en de wereld beter achterlaten dan je hem aantrof. Ik geloof hem maar benijd hem niet.

Er dringt zich een metafoor op. Het kabinet ligt voor de kust en buigt zich over verschillende problemen, van stikstof, boeren tot de Europese bijdrage en de omgang met vertrekkende Britten. Paul Blokhuis is met een bootje naar de kust geroeid en staat daar met open mond naar de gevolgen van de maatregelen van de afgelopen jaren te kijken die als een langzame tsunami over het land is gerold. Ambtenaren die als reddingwerkers in de weer zijn om hulp die mensen nodig hebben m.b.v. vragenlijsten te analyseren, aanbieders van zorg en diensten die op zoek zijn naar medewerkers die voor een deel als ambtenaar zijn gaan werken, als ZZP’er zich aanmelden en redden wat er te redden is. Burgers met een verloren digi-d inlogcode, mensen die buiten slapen, florerende voedselbanken en soepbussen, zwervende jongeren zonder opleiding en perspectief, mensen op zoek naar betaalbare woonruimte, zieke mensen die zich met een plastic tas vol medicijnen melden bij een noodopvang, mensen met verward gedrag, niet uitbehandeld maar wel ‘uit het zicht van behandeling’ en aangewezen op zichzelf en anderen. En het worden er niet minder. Water zoekt altijd het laagste punt en daar leven de meeste mensen die niet kunnen zwemmen. Er is meer inkt dan papier om de situatie te beschrijven.

Paul Blokhuis belooft beterschap en vraagt de gemeente om plannen. Het spel is op de wagen. Hij roeit terug naar het schip dat voor anker op hem ligt te wachten. Zijn collega’s van het kabinet zijn druk met hun drukte. Inhoud, noodzaak, belangen en macht zijn verschillende ingrediënten van de politieke besluitvorming. Hun blik over zee naar de kust verraadt geen urgentie. De afstand vertroebelt het beeld. Bovendien zijn de transities fases waar we doorheen moeten op weg naar de afbouw van ‘beddenhuizen’ en zorg en ondersteuning in wijken waar het fijn is om te wonen en leven. Waarom nu geld uitgeven terwijl we dat beeld voor ons hebben?

Het antwoord is heel simpel. Als het water stijgt in onze rivieren maken we overstroombekkens. Zo zorgen we voor gecontroleerde overstromingen en houden we de meeste voeten droog. De echte oplossing is het stagneren van groei van de temperatuur op aarde. Tot die tijd houden we de boel zoveel mogelijk op orde. In de zorg voor kwetsbare kan je dezelfde vergelijking aanhouden. We leggen overstroombekkens (kwalitatieve goed opvangplekken en meer geld voor ambulante begeleiding) aan om elkaar de tijd en ruimte te gunnen om goed en integraal naar het probleem te kijken. Dat is een uitdaging voor een volgend kabinet. Nu is dit kabinet aan zet, om precies te zijn: de minister van Financiën. Treedt in de voetsporen van een van uw voorgangers, Gerrit Zalm. Hij besloot jaren geleden hetzelfde te doen. U kunt het verschil maken door uw staatssecretaris te steunen, hij heeft de plannen, hij heeft de steun, ook van de mensen zonder stem. Niemand hoort ze, niemand ziet ze, maar ze zijn er.

‘De ezel kan het niet meer trekken, minister, er is een paard nodig.’

februari 2020

 

Uit zicht maar niet uit beeld

De auto draai ik langzaam naar achteren op de parkeerplaats achter ons hoofdgebouw. De dieselmotor zwijgt na twee seconden nog wat te hebben geprutteld. Voordat ik uitstap luister ik nog even naar het radiojournaal. Op zo’n dertig meter voor me zie ik een bekende. Deze vriendelijke man woont al jarenlang bij ons. Hij is graag buiten, lopend of fietsend op een oude racefiets. Zijn broekspijpen altijd fier in de sokken gestopt. Hij heeft het vaak druk met het zoeken naar spullen. Spullen die voor hem van waarde zijn. Niet dat hij alles bewaart, het gaat vaak om iets anders. Ze trekken aan hem en lijken hem te roepen. Hij kan het niet weerstaan, schiet ze vaak te hulp en geeft ze betekenis.  

Zo zie ik hem met een rugtas op zijn rug, naar een afvalbak lopen die aan de rand van het parkje staat. Hij kijkt erin, pakt er iets uit en loopt verder met een plastic flesje als een trofee in zijn hand. Hij aait er zachtjes over. Na een paar meter steekt hij de straat over, kijkt naar een nummerbord van een geparkeerde auto, loopt om de auto heen en bekijkt ook het nummerbord aan de achterkant. Hij loopt weer door maar keert snel weer om; hij is nog niet klaar. Hij ziet een papiertje liggen naast het voorwiel, pakt het op en loopt weer terug naar de afvalbak. Eerst lijkt hij het papiertje weg te gooien maar in plaats daarvan vouwt hij het uit en legt hij het naast de afvalbak op de grond. Het flesje legt hij er zorgvuldig op. Hij vervolgt zijn weg, passeert mensen maar lijkt ze niet te zien. Hij wrijft in zijn handen en keert weer terug naar de afvalbak om daar vervolgens, met gestrekte knieën, voorover te buigen over het papiertje en het flesje.

Het flesje neemt hij in de hand en uit de afvalbak haalt hij een ander stukje afval wat hij nu ook naast de bak op de grond neerlegt. Hij doet het allemaal geconcentreerd en zorgvuldig. Met het flesje in de hand loopt hij nu plots het parkje in; ook daar stopt hij bij een afvalbak. Hetzelfde ritueel: zoeken, iets bekijken en terugbrengen naar wat ik als een altaartje begin te zien. Het flesje gaat in de rugtas. Hij vervolgt zijn reis maar lijkt als een elastiek verbonden aan de afvalbak en zijn zelfgecreëerde plekje ernaast. Hij komt niet verder dan een meter of twintig en keert dan weer terug, zijn rituelen herhalend. Er vormt zich een stapeltje met gevonden voorwerpen, keurig gerangschikt.

De kou trekt in de auto en het versterkt het ongemakkelijke gevoel dat me bekruipt hem zo in zijn patronen rondom de afvalbak te volgen. Toch blijf ik kijken; alsof ik het wil begrijpen. Dat herhalen, de magie van weggegooide voorwerpen, ze opnieuw rangschikken alsof hij ze een waardig afscheid wil geven. Na een lange vijftien minuten loopt hij plotseling met ferme tred dwars door het parkje. Hij lijkt zich te hebben losgemaakt van zijn plek en hij verdwijnt uit zicht. Maar niet uit beeld. 

Ik ga niet meer naar de tandarts

Ik herinner het me nog goed. Een met grijze stof bedekte witte speaker in de hoek van de wachtruimte. Schuin hoog op de muur tegen het plafond aan met het snoer dat langs de verwarmingsbuis naar beneden liep. Soms was ik zo vroeg dat het nog stil was in de wachtkamer; dan wist ik ‘hij is er nog niet.’ Zodra hij binnen was klonk er namelijk muziek uit de speaker, de eerste klassieke tonen die ik ooit in mijn leven hoorde. Het aftellen was begonnen. Omdat ‘wij thuis’ tot de ziekenfondspatiënten behoorden, was het spreekuur vroeg. De particulieren mochten later komen. Het was simpel op volgorde van binnenkomst. Omdat ik niet raad wist met de vraag “wie was het laatst?’ hield ik mijn mond dicht en concentreerde ik me op de gezichten van de mensen die er al zaten. Soms bladerde ik in een tijdschrift waarbij Arts & Auto mijn voorkeur had. Een blik op een voor mij onbekende wereld en waarschijnlijk leesvoer voor de patiënten die na ons spreekuur kwamen. Eenmaal aan de beurt liep ik de wachtruimte uit, en deed de deur open van de behandelruimte. De afstand ertussen was kort, het geluid van ‘de boor’ overstemde dan ook altijd de muziek.

‘Daar hebben we Bram, ga zitten jongen.’ Het was een aardige man, dat wel. Dat hij Van Tongeren heette vond ik een ironisch toeval. Ergens in de hoek achter een bureautje zat de assistente, althans later want in de beginjaren heb ik haar nooit gezien. De stoel met het glanzende plastic op het voetgedeelte en de met papier bedekte hoofdsteun zakte langzaam naar mijn hoogte. De daarboven hangende spiegel werd gesteld; de ‘boormachine’ stond klaar voor gebruik. Een stellage van metaal en scharnieren met daaraan een handvat met een boorkop erop. Terwijl de goede man met een haak tussen mijn tanden speurde naar gaatjes en dat in een voor mij onbegrijpelijke codering overseinde naar de vrouw achter het bureau, keek ik langs de spiegel naar het plafond. Daar was een tekening van Esher op aangebracht. Ik meen me vogels en vissen te herinneren die langzaam in elkaar overgingen. Naast klassieke muziek begon ook mijn kennismaking met beeldende kunst bij de tandarts.

Het ultieme doel was om de stoel te verlaten zonder codes. Dat lukte maar zelden. In mijn opvoeding stond tandzorg en mondhygiëne niet bepaald centraal hetgeen zich vertaalde in een mond vol almagaan. Wel klampte in me vast aan de verzuchting van mijn moeder dat ik ‘gelukkig geen wolf had’ in tegenstelling tot een van mijn klasgenootjes die al op jonge leeftijd heel wat tanden was verloren. En ik was een relatieve geluksvogel omdat wij niet naar de schooltandarts hoefde. De kinderen die met bleke gezichten uit de tandarts-bus stapte lieten weinig aan de verbeelding over. Nee, deze geluksvogel onderging met samengeknepen vuisten de behandelingen in de wetenschap dat het altijd nog erger kon. Tenslotte hadden mijn beide ouders een kunstgebit omdat ze vlak voor hun trouwen hun tanden hadden laten trekken. ‘Dat scheelde later in de kosten.’ En hoewel ik kon lachen als mijn vader na eten zijn gebit uitdeed en zijn lippen over elkaar legde onder commentaar van mijn moeder “Ben, doe je gebit in’ was dat vooruitzicht toch een ultieme motivatie voor mij om elk half jaar naar de tandarts te gaan, ondanks alles.

De eerste keer dat ik werd verdoofd was ik 28 jaar oud. Het was toen tijd voor stifttanden. Mijn grijze dode voortand had het begeven. Niet veel later nam de tandarts afscheid, hij pensioneerde vroeg. Zijn handdruk bij ons afscheid was slapjes. Hij liet mij zijn handen zien, ze stonden krom van de artrose. De praktijk werd overgenomen. Er veranderde niet veel behalve de verschillende spreekuren voor ziekenfonds en particulieren. Nu moest iedereen een afspraak maken en zat je ‘door elkaar’ in de spreekkamer. De muziek veranderende naar een licht populair genre. Er kwamen ook verdovingen en Arts & Auto bleef ook op de leestafel liggen.

Onlangs werd de praktijk in Waddinxveen (ik woon er niet maar ja van tandarts wisselen ligt bij mij gevoelig) overgenomen door een jonge tandarts die daar met een nieuw team introk. De vertrekkende tandarts was al een verademing in vergelijking met mijn eerste tandarts. Verdovingen waren standaard, er was geen klassieke muziek en alles ging op afspraak. De verschillende behandelkamers hadden vrolijke kleuren en ‘de boor’ leek inmiddels op een elektrische tandenborstel. Hij werkte er nog kort maar kon niet meer aarden in deze moderniteit zoals hij het noemde. Inmiddels word ik behandeld door een jonge opgewekte vrouw. Ze werkt parttime, studeert nog en vindt het fijn om ook af en toe ’s avonds te werken. Ze vroeg of ik het storend vond dat de radio op een popzender stond ‘dat werkt gewoon prettiger.’

Ze specialiseert zich als ’tandarts angstbegeleiding.’ Gek eigenlijk dat dit een specialisme is zei ik haar onlangs, dat zou toch elke tandarts moeten kunnen. Mensen die met angst plaats nemen op een stoel help je niet alleen met een kleurige stoel en dito muren. Gewoon een praatje, uitleggen wat je doet, een leuke polo aan, je voornaam gebruiken en mensen mee laten kijken met een spiegel of gewoon op de computer waar je gebit in zijn volle omvang grafisch staat weergegeven. Het geeft je het idee dat je controle hebt en mee beslist over wat er gebeurd. Onlangs ben ik weer geweest, na een paar jaar van afwezigheid, had ik de moed om weer te gaan. Er werden drie afspraken gemaakt, waarvan een ’s avonds. De eerste is achter de rug en inmiddels kijk ik uit naar de tweede.

Ik ga niet meer naar de tandarts, ik ga naar Chantal die toevallig ook tandarts is.

De tijd

Humphrey is nietsvermoedend naar bed gegaan en zijn dagelijkse ritueel doorlopen, medicijnen genomen, glaasje water gedronken en de dekens vast hoog opgetrokken. Zich wapenend tegen de Hollandse kou waar hij zo’n hekel aan had. Na 27 jaar te hebben gewoond in een voormalig sociaal pension werd hij niet meer wakker.

Ooit brachten verwarring en drugs hem aan het wankelen en, zo zeggen de mensen die hem nog kennen van die tijd, was hij vel over been. Het toenmalige pension bracht uitkomst. De verwarde gedachten namen af en de drugs verdwenen naar de achtergrond. Roken bleef hij doen en het goede eten smaakte hem goed. De ooit zo magere Humphrey groeide uit tot een rustige grote vriendelijke reus. Zijn rust viel op, hij reageerde secundair, een beetje in de vertraging. Vaak gevat en raak. Zijn kamer was een beetje verstopt in het pand. Je moest moeite doen om hem te vinden. De verwarming steevast op ‘hoog’ en uitzicht op de straat. Dat was zijn plekje. De medewerkers werden zijn vervangende familie en namen hem soms mee naar voetbalwedstrijden. Daar keek hij naar uit en kon er nog weken over praten. Als hij te stil werd zochten we hem op. Anders ging het mis en probeerde hij met drugs zijn opdringende gedachten weg te duwen.

Gewend geraakt door het leven in een instelling draaide hij mee in het ritme dat hem werd aangeboden. En hoewel hij zich had ingeschreven voor een woonpas en zei te fantaseren over zelfstandig wonen, kwam het er niet van. Zijn uitjes naar voetbalwedstrijden en Florencia, de lokale ijs-en koffie zaak op loopafstand, namen af. En op woningen reageerde hij, ondanks aanmoediging niet.  

Zijn lichaam werd uit zijn kamer getild op een brancard en door het pand naar de klaarstaande lijkwagen gebracht. Het was stil in huis.

Nog niet zo lang geleden sprak ik hem nog. Hij vroeg me, puffend door zijn aangetaste longen, waarom er geen klok hing in de net opnieuw ingerichte woon/eetkamer. ‘Er is overal aan gedacht maar er is geen klok, hoe kan ik nu zien hoe laat het is?’ ‘Hing er dan eerst wel een klok, vroeg ik.’ ‘Ja maar die is weggehaald en ik heb de begeleiding er al heel vaak om gevraagd maar ze doen niets.’ Hij glimlachte nu zijn zelfs zijn tandvlees bloot, hij droeg geen gebit meer. Om de vraag waarom hij geen horloge had, lachte hij nog meer. ‘Daar heb ik toch geen geld voor!’

Het was duidelijk, ik was verantwoordelijk voor een klok in de woonkamer, aldus Humphrey. En nog voordat de tijd hem verlaten had, hing die klok er. Net op tijd.

Dag Humphrey, je wordt gemist.

Tijd voor bezinning?

Er is een rapport van de commissie Dannenberg (van Beschermd Wonen naar Beschermd thuis) dat in opdracht van de VNG is geschreven. Het rapport is een aansprekend vergezicht en wordt alom omarmd. Het gaat uit van het principe dat de zorg naar de mensen thuis moet komen (vanuit de vraag) en niet aanbodgericht in een Beschermde woonvorm of Maatschappelijke Opvang moet worden georganiseerd. Dat past in de vermaatschappelijking van de zorg. Vanwege de kwetsbaarheid van de mensen over wie het gaat en de complexe uitvoering wordt er een periode van 15 jaar uitgetrokken voor deze transitie. Centraal staat de eigen kracht van de burgers en het beroep op het zelforganiserend vermogen en sociale netwerken. Uiteindelijk zal dat leiden tot minder intramurale voorzieningen omdat mensen in een waaier van woonvarianten wonen en flexibel ondersteund worden. Als het echt niet anders kan is er Wet langdurige zorg als een ultimum remedium. 

Aansprekend met een enkele mits en maar. Om ‘je zelf te organiseren’ moet je over vaardigheden beschikken. Die zijn niet bij iedereen ontwikkeld of inzetbaar door bijvoorbeeld ziekte of een alles overheersende stress door de situatie waar men in terecht gekomen is. Het terugvinden van de autonomie, het gevoel weer mee te mogen en kunnen doen in de samenleving en perspectief zien is voor veel mensen zeker haalbaar. Maar het kost tijd en de omgeving moet er op worden afgestemd. 

Er staat ook een opmerking in die vandaag de dag heel actueel lijkt. “De keerzijde van de vermaatschappelijking – zoals bekend van de geestelijke gezondheidszorg in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw - kan immers bestaan uit zelfverwaarlozing, eenzaamheid, geldgebrek om mee te doen, stigmatisering en verwardheid op straat.”

Er is nog een rapport. Het feitenrapport van de Haagse Rekenkamer over hoe de systemen functioneren voor de opvang en begeleiding van mensen die dakloos zijn. Het geeft inzicht hoe een en ander is geregeld in Den Haag (en in Amsterdam waar ook zo’n rapport is verschenen). Rotterdam en Utrecht volgen. Het zal daar vast niet anders zijn. De uitkomsten staan haaks op de gedachte dat er voor iedereen een plek in de wijk is. Betaalbare woonruimte, regie, ondersteuning bij problemen met administratie, gezondheid en dagbesteding en een steunend netwerk voor als het ‘even niet meer gaat’ is makkelijker opgeschreven dan uitgevoerd, zo blijkt. 

En nu is er ook een derde rapport. Om het beeld zo compleet mogelijk te maken hebben we, samen met het Leger des Heils, een onderzoek laten doen onder de mensen die zijn aangewezen op de opvang. We waren nieuwsgierig over wie zoveel geschreven wordt. Wie zijn de mensen in de noodopvang? Wat ze mankeren ze, hoe voelen ze zich en waar hebben ze behoefte aan? Het rapport wordt maandag 12 februari aan wethouder Karsten Klein aangeboden. Het onderzoek bevestigt, in samenhang met de uitkomsten van het Rekenkamer rapport, nadrukkelijk de noodzaak in actie te komen. Het is wat mij betreft ook tijd voor bezinning. Laten we nog eens goed stil staan bij wat nodig is om de vermaatschappelijking in onze sector door te voeren en geen voorzieningen sluiten voordat die waaier aan woonvormen en kwalitatieve ondersteuning er ook daadwerkelijk is. Als dat goed geregeld is en er is voor een kleine groep mensen voor wie begeleid thuis wonen niet mogelijk is een passend aanbod binnen de Wet langdurige zorg, zal het op den duur rustiger worden op straat en kan de overloopvoorziening aan de Zilverstraat als eerste dicht. 

Tot die tijd zetten we extra bedden bij omdat we in Den Haag nu eenmaal niemand op straat willen laten slapen. Een ultimum remedium. 

Ik zie nooit iemand

Terwijl het team van de nachtopvang zich klaar maakt voor de start van de dienst en de eerste cliënten handenwrijvend voor de deur staan te wachten maak ik even een praatje met Rowan, een van de medewerkers. Zij heeft zich afgezonderd in een spreekkamer. Op haar scherm staat het clientregistratiesysteem dat wij gebruiken open. Naast ons hoor ik roepen ‘jongens we gaan beginnen, het is winteropvang hè.’ Ik vraag Rowan hoe het gaat. Ze begeleidt ook nl. cliënten in de Zilverstraat.

-- We hebben subsidie gekregen om voor enkele tientallen cliënten in de Zilverstraat begeleiding te geven. We noemen dat ‘actieve’ toeleiding. De cliënten zijn doorgaans niet gemotiveerd of niet in staat (soms is dat hetzelfde) om zich begeleidbaar op te stellen. Het overleven staat voorop. Door ze actief te benaderen en in gesprek te (blijven) gaan helpen we ze verder in het proces van hulp aanvaarden. Dat lukt in de meeste gevallen. We deden dit ook voor de cliënten die zich bij de Kessler Stichting zelf melden maar die subsidie is een aantal jaar geleden niet verlengd. Vermoedelijk omdat de Maatwerk Arrangementen beschikbaar kwamen. Afijn, we weten inmiddels dat het in aanmerking komen voor zo’n Arrangement voor cliënten die op straat leven en zich ophouden in een nachtopvang nog niet zo eenvoudig is. Ons pleidooi iedereen in de nachtopvang een standaard Arrangement te geven voor een periode is in goede aarde gevallen. Dan kunnen we voor iedereen aan de slag. --

Rowan zegt dat het druk is. Ik zie het ook, ze wil verder. Ze heeft de muis nog geen seconde losgelaten. Behendig scrolt ze door het programma en laat ze me wat algemene informatie zien. Er blijken 26 vrouwen binnen te zijn bij de Kessler Stichting vandaag en 74 mannen. De bedden op de Ziekenboeg zijn meer dan vol en er zijn zo’n 30 cliënten binnengebleven vandaag. Te ziek of te kwetsbaar om naar buiten te gaan.

‘Kan je je werk een beetje fatsoenlijk uitvoeren Rowan?’ vraag ik terwijl het geroezemoes van binnenkomende cliënten op de achtergrond aanzwelt. ‘Het gaat’ reageert ze enigszins onderkoeld. ‘Het is best lastig om tegen cliënten te zeggen dat ik ze niet kan helpen omdat ze in Zilverstraat zitten onder de Bed, Bad en Brood regeling (mensen zonder geldige papieren die ook in deze locatie worden opgevangen). Iets anders dat vervelend is is dat de medewerkers van het Top Team van Parnassia niet meer bereikbaar zijn om met mij en de cliënt in gesprek te gaan.’ Mijn vragende blik is voldoende voor de uitsmijter. ‘De Zilverstraat gaat pas om 18.00 open en dan werken er geen ketenpartners meer, ik kom daar nooit een collega van een andere instelling tegen.’  Niet alles is moeilijk om op te lossen, denk ik nadat ik Rowan had bedankt. Ze was alweer druk aan typen in een dossier.

Overigens is meer generieke cliëntinformatie beschikbaar dan de gemeente zelf beseft. Dat komt omdat er mensen zijn die ondanks de beperkingen van het cliëntvolgsysteem dat het centraal coördinatiepunt van de GGD al jaren gebruikt, monnikenwerk verrichten. Ze houden gegevens zelf bij en vergelijken dat met de instellingen. Ze werken nauw met elkaar samen. Zo heb ik de cijfers van de uitstroom van een van onze grootste doorstroomlocaties van het CCP ontvangen. Op deze locatie is plaats voor 69 cliënten. In 2017 zijn er 81 uitgestroomd. Kort en bondig: 25% woont weer zelfstandig, 25% is naar een langdurige verblijfsplek gegaan, 33% woont met ambulante begeleiding en (slechts) 12% is uitgevallen. 

Een kleine nuance op de conclusie van de Rekenkamer dat mensen in de nachtopvang er slechter uitkomen dan dat ze erin kwamen. Dat hoeft echt niet als we mensen zoals Rowan haar werk laten doen, ketenpartners beschikbaar zijn en cliënten snel kunnen doorstromen voor verdere hulp. Die constatering doet ook recht aan al die mensen die dit werk dag in, dag uit doen.

We horen ze niet maar we kunnen wel naar ze luisteren.

Een alledaags leven..

Het liefst schrijf ik over mensen die geen alledaags leven leiden. Mensen voor wie een lonkend perspectief een luxe is die ze niet kennen, of alleen nog in een herinnering. Veel van hen kom ik tegen in mijn werk maar ik zie ze ook in het park, op een bankje, hangend over een muurtje, op de trappen van een portiekwoning of weggedoken in een hoodie in het centrum. De zwaartekracht van het decorum, hun netwerk en vaardigheden houdt hen vaak nog overeind.

Eenmaal dakloos en in de nachtopvang beland is dat moeilijker vol te houden. Met niets meer dan een denkbeeldige rugzak met narigheid bij je kom je naar binnen. Controle, een kluisje voor je spullen, de keuze uit drie huiskamers, eten, drinken douchen en een plek op een stapelbed. Weliswaar in een andere omgeving en anders uitgevoerd maar in feite dezelfde situatie als in 1912, ons jaar van oprichting.

De problemen van nu zijn deels anders maar ook van alle tijden. Sociale uitsluiting, verlies van werk, scheiding, drank, drugs en dingen kopen die je je niet kunt veroorloven. De weg kwijtraken in de administratieve dwaaltuin die we inmiddels hebben gecreëerd. Worden opgejaagd door schuldeisers die de schuld soms vervijf- of vertienvoudigen en keer op keer je negatieve zelfbeeld bekrachtig krijgen. "Dat lukt jou toch niet, zie je nou wel?" Wat ook niet helpt om je leven weer op de rit te krijgen zijn persoonlijkheidsstoornissen, een verstandelijke beperking, trauma's, verslavingen, psychoses en depressies. 

Daar kijkt menigeen van op; voor die problemen is er toch de psychiatrie en andere sectoren? Ja en ook weer nee. Het woord laagdrempelig is uit ons stelsel gegumd. Het zal vermoedelijk uit Van Dale verdwijnen, vrees ik. Je moet wel van hele goede huize komen wil je tegenwoordig worden opgenomen in een kliniek. En als je er bent kan je je jas wel aanhouden omdat je weer snel moet participeren. ‘Psychiatrie to go.’ Voor veel mensen de oplossing, voor een aantal ook niet. Ik zie ze in de nachtopvang locaties. Bij elkaar in grote groepen met verschillende, vaak ernstige problemen. Het tegendeel van participeren.

Nu is er een kans om dit veranderen in Den Haag. En omdat meningen vaak als feiten worden gebruikt en hoewel je tegenwoordig zelfs niet meer weet of een feit een feit is of een verzinsel, ben ik blij met het Rekenkamer feiten- rapport over de Maatschappelijke Opvang in Den Haag. Niet dat dat nou zo feestelijke rapport is maar er staat wat er staat. Dat telt. Het is logisch dat de transities in de zorg en de bezuinigingen maatschappelijke gevolgen hebben. Die pakken niet voor iedereen goed uit. Rapporten zoals deze laten zien dat niet alles op te lossen is binnen de bedachte systemen. Helemaal niet erg omdat de gemeente immers ook de vrijheid en verantwoordelijkheid heeft om binnen de systemen aanpassingen te doen. De transities doen een beroep op het adaptieve vermogen van de gemeentes.

Beste leden van het gemeentebestuur, het is tijd voor verandering.

De mensen waarover het gaat staan al in de kou, u kunt de gevoelstemperatuur beïnvloeden door met elkaar de handen ineen te slaan en te investeren in een plan. Een plan dat boven de partijen uitstijgt, een plan dat de hele keten betreft, een plan waarin perspectief zit. Een perspectief op een alledaags leven.

Laten we wel tempo maken want zoals de naamgever van onze stichting, D.A.J. Kessler, al schreef in 1923 als onderbouwing voor zijn gift:

“Het doel waarvoor wij werken komt mij echter zoo belangrijk voor dat het niet in gevaar mag worden gebracht door onmacht of vertraging. Het beteekent immers niet minder dan voorziening in een sociaalen nood en in opheffing, wellicht in redding van hen, die door ongunstige levensomstandigheden gezonken zouden zijn of staan te zinken”

Ook dat is niet veranderd.

De warme stad

Hartverwarmend waren de reacties op de artikelen in het Algemeen Dagblad over de campagne voor de Soepbus. Ik ben wel wat gewend de afgelopen jaren maar dit keer waren de reacties van organisaties en ‘gewone Hagenaars’ overweldigend. Het leverde prachtige verhalen op en voldoende geld om de bus te laten rijden. Een warme stad, dat Den Haag. Het leverde nog meer op. Zo heeft zich een groot aantal vrijwilligers gemeld om mee te rijden op de Soepbus. Het zijn er inmiddels zo veel dat we een tijdelijke vrijwilligersstop hebben voor de Soepbus. Mensen op straat, die bij een Soepbus iets komen eten en een praatje maken; het raakt ons Hagenaars.

Het raakt ook de politiek. Dit keer heftiger dan anders. De Soepbus lijkt ingezet te worden als middel in de verkiezingsstrijd. En dat gaat niet bepaald zachtzinnig. Nu ben ik niet naïef maar om nu de gemeente te beschuldigen dat ze niets voor De Soepbus over hebben, is feitelijk gezien natuurlijk niet juist. De afgelopen jaren hebben we de gemeente een bijdrage gevraagd van 50.000 euro. Die is toegekend, de overige gelden kwamen van andere betrokken instanties en particulieren.

Op die manier is De Soepbus de afgelopen jaren gefinancierd; een publiek-private samenwerking in feite.

Laten we het even niet over De Soepbus hebben en de politici vragen zich nog eens buigen over hun partijprogramma’s om te kijken wat daar over dak- en thuislozen in staat. Wat mij betreft: hoe concreter hoe beter. Hoe moet het bijvoorbeeld verder met de verwarde stadsgenoten voor wie adequate psychische hulp vaak ontbreekt, die soms zelfs dakloos worden en noodgedwongen bij één van de drie opvanglocaties aankloppen? Wat hebben de transities in de zorg hen opgeleverd?

Dat is een maatschappelijk vraagstuk van belang en het helpt niet als we blijven hangen in beeldvorming, ook niet in verkiezingstijd. Zo is de Zilverstraat geen ‘gemeentelijk drugshol’ waar jongeren tussen de verslaafden liggen, zoals onlangs in het Algemeen Dagblad stond. De jongeren worden gescheiden opgevangen bij het Leger des Heils. Er verblijven (ook) verslaafden in de Zilverstraat maar een groter deel van alle daklozen dat ’s nachts wordt opgevangen in Den Haag (en andere grote steden) heeft een ernstige psychische aandoening. Dat zijn trieste feiten die nopen tot handelen. Het zou fantastisch zijn als er iets van alle aandacht van de afgelopen weken wordt geconcretiseerd in plannen die het leven voor deze groep mensen beter maakt.

Om alvast een voorzetje te geven: wat mij betreft wordt het tijd dat de opvangvoorzieningen voor de nacht worden omgevormd tot een professionele ‘spoedeisende hulp’ en niet langer alleen voorzien in bed, bad, brood en een beetje begeleiding. Het gevolg van de bezuinigingen van met name in de GGZ is zichtbaar. Dat betekent voor de gemeenten een passende oplossing. Laten we hier in Den Haag onder ogen zien dat het tijd is voor verandering en beginnen met de noodopvang. Een snelle probleemanalyse door goed opgeleide mensen en een passende vervolgopvang of huisvesting voorkomt dat grote groepen mensen met verschillende problemen in weinig verheffende omstandigheden lang blijven hangen en nauwelijks verder komen. Dat vraagt om een flinke inspanning van veel partijen. Maar het kan als de wil er is.

En De Soepbus? Die zal blijven rijden want hoe goed we het ook doen er zullen altijd mensen zijn die in de marge van de samenleving leven en baat hebben bij een praatje en een kop soep. Ook in het warme Den Haag.

Leendert

Tegen de gevel vindt het onkruid zijn weg omhoog, de afvalemmer zit overvol met blikjes en plastic tasjes en het papiertje met de openingstijden erop krult van het glas af. De nachtopvang of beter de crisisopvang is weer leeg. Althans bijna leeg. Medewerkers krijgen het de laatste tijd steeds moeilijker om mensen naar buiten de sturen met ‘tot vanmiddag.’

Draaiend aan een sigaret sprak hij hardop tegen niemand in het bijzonder. Zijn magere benen over elkaar geslagen, zijn metalen bril scheef op zijn gezicht. Hij sprak geen Nederlands en bleef binnen omdat hij de dag er voor buiten op de stoep in elkaar geslagen is en beroofd van zijn de weinige spulletjes die hij had. “Hij is zeer kwetsbaar, nu ook gewond, verward en kan zich niet verweren’ zo vertelde me een medewerker zijn verhaal. “En het meisje dat je daar ziet heb ik ook binnen gehouden. Ze heeft een licht verstandelijke beperking, gaat met jongens mee omdat ze lief voor haar zijn en haar geld geven voor seks  en bovendien wil ze graag een kindje om voor te zorgen. Er zijn er al twee kinderen bij haar weggehaald door de kinderbescherming. Ik laat haar overdag binnen, dan is ze tenminste veilig.”

Zo maar twee verhalen; er zijn er nog veel meer. Soms beschermen we mensen. Hun kwetsbaarheid is groter dan hun mentale of fysieke weerstand tegen anderen die kwaad in de zin hebben. Aan de andere kant grijpen we in wanneer mensen ons of mede-cliënten bedreigen, slaan of uitschelden. Veel middelen om dat te doen hebben we niet bovendien willen we liever voorkomen dat het uit de hand loopt en mensen laten leren van disfunctioneel gedrag. Ze zijn immers niet voor niets bij de Kessler Stichting terecht gekomen. Dat vraagt om genuanceerde aanpak, doortastende mensen die precies aanvoelen hoe te handelen tussen handhaven en zorgen. Vakmensen.

Onlangs namen we afscheid van zo’n vakman. Leendert, een van onze portiers. Een rasechte Hagenees die altijd op het juiste moment de juiste beslissingen wist te maken. Zorgzaam als het leed te veel werd en beschermend wanneer een sterke arm nodig was. Leendert staat symbool voor vakmensen, moedige mensen die lef combineren met zorgzaamheid en empathie. Leendert gaat met pensioen; dat is hem gegund. Cliënten hebben geld voor hem opgehaald en een kaart gekocht. Het is ontroerend en hoopgevend tegelijk en vooral een groot compliment.

Woordenstal

Soms ontstaan er woorden die de harde realiteit poëtisch verzachten. Recent proefde ik ineens regelonvaardig op mijn tong. Ik kende de smaak, rond en fluweelzacht met een wat bittere lange afdronk. Het smaakt niet naar meer. Helaas ben ik niet altijd zelf de maker van deze woorden, maar worden ze aangedragen door de trillende lucht boven praattafels. Het is verrassend dat je ineens de woorden niet rechthebbend hoort aankomen, die - voordat je het weet - een plekje vinden in je eigen woordenstal.

Er zijn mensen die zich ' s middags bij ons melden voor een overnachting en te ziek zijn om overdag weer naar buiten te kunnen. Dat is niet nieuw en we kunnen ze ook helpen door ze op de ziekenboeg te houden. Maar, zo vertelden de mensen van de afdeling, de nood is groter dan ooit. Mensen zijn in de war,sociaal zwak, zitten in rolstoel of scootmobiel, of zijn verstandelijk zeer beperkt. De maatschappij verandert - vaardigheden niet zo snel.

Niets werkt beter om de omvang van de nood te begrijpen dan gewoon even gaan kijken en praten met de mensen over wie we het hebben. Twee trappen naar beneden en mijn collega en ik zijn er. Het is rond 11.00 uur en we lopen twee van de drie 'huiskamers' binnen. Een jonge Engelssprekende vrouw helpt samen met een andere vrouw broodpakketjes klaar te maken voor de Soepbus. Twee mannen soppen tafels af en een derde tuurt naar het scherm van de computer die daar voor algemeen gebruik staat. Sinds kort bieden we de meest kwetsbare mensen aan ook overdag te blijven. Uit bescherming tegen het leed dat ze op straat ten deel valt en bereikbaar voor hulpverleners.

Vanuit de rookruimte hoor ik stemmen. Om het hoekje zie ik een man met een Aziatisch uiterlijk schuin voor het raam zitten. Hij zit op een stoel, kijkt tegen de afgeplakte ruit en praat hardop in een onbekende taal. Voor hem een pakkie shag en een volle asbak. Even denk ik nog dat hij aan het bellen is, maar ik zie nergens een telefoon. "Hij praat in zichzelf, de hele dag door", zegt een wat oudere vrouw met een leesbrilletje op het puntje van haar neus. Een lok van haar uitgegroeide geblondeerde haar stopt ze achter haar oor, terwijl ze opkijkt van een puzzelboekje en zucht: "Ach ja, dat doet hij de hele tijd. We verstaan hem niet eens."

Straatonvaardig, denk ik ineens. Ik ben de klos.

 

Klasse A

De zon trok zich terug achter de gevel, de schaduw viel over de binnentuin waar mensen keuvelend met elkaar, stil op een bankje of in een rolstoel aan het eten waren. Drie foodtrucks zorgen voor een afwisselende hapje of drankje en een muziekje op de achtergrond doorbrak de zwijgende stilte. Clienten, medewerkers en vrijwilligers werden zo even in 'het zonnetje' gezet.

Met een bakje hippe pastasalade in de hand liep ik naar een man die daar, zwijgend met een beker tomatensoep, voor zich uit stond te roeren. Ik herken hem. "He joh, hoe is het met je, smaakt de soep?" Zijn wat opgezwollen gezicht draait naar me toe. "Ja hoor, alles goed." Nu ik zou dicht bij hem sta zie ik eigenlijk dat hij iets langer is dan ik en dat hij ook nu weer een te krap shirt aan heeft. Het geeft zijn lichaam iets ongemakkelijks. Zijn kleine bril met ronde vette glaasjes van dun metaal lijkt met kracht op zijn gezicht geduwd. "Werk je nog steeds naar je zin bij de dagbesteding?' Probeer ik om het gesprek op gang te krijgen. "Ja zeker, maar ik woon hier niet meer, ik woon nu op mezelf in het Bezuidenhout, een sjieke buurt hoor met fijne mensen." Dat was voor mij een verrassing omdat ik dacht dat hij op een afdeling voor beschermd wonen verbleef. "Dat is goed nieuws zeg, hoe kom je daar zo terecht?" Hij ontvouwde zijn relaas. Zijn reis vanaf zijn ouderlijk huis tot aan de straat, de nachtopvang, beschermd wonen, begeleid wonen tot aan zijn zelfstandige driekamer woning in het Bezuidenhout. Een reis van vijf jaar, aaneengeregen in monotone zinnen. Zijn soep bleef onaangeroerd. Alleen bij een herinnering aan zijn vader verhief hij zijn stem. "Ik mocht niets, moest mijn mond houden en werd onder de duim gehouden.' Hij duwde zijn duim met kracht in de lucht eronder, alsof hij een zware last wegdrukte. "Toen ik psychisch knapte en niet meer mee kon werken in de zaak, kon ik gaan, ik had niets te willen volgens mij vader. Mijn relatie ging uit, blowen en drinken volgde, ik belandde op straat en meldde me in de nachtopvang. Ik had geen cent en niemand die zich in mij interesseerde." Hij staarde voor zich uit, de soep werd geroerd, mijn pasta was bijna op. "En toen, wat deed je toen?" "Wat mij helpt is iets doen", hij draaide zijn gezicht wat meer naar mij toe. Zijn ogen knepen achter de ronde glaasjes, zijn wangen duwde de bril omhoog. "Vanaf de eerste dag ben ik dagbesteding gaan zoeken, tot de dag van vandaag geeft me dat structuur. Later volgde therapieën, diagnoses en medicatie. Ik begrijp nu beter hoe alles komt en wat ik er aan kan doen. Maar werken is het allerbelangrijkste voor mij. Daarom kom ik hier elke dag naar toe. Ik woon nu weer op mezelf en krijg nog wat begeleiding om te kijken of ik er geen rommel van maak. Logisch hoor maar het gaat goed." Ik hoorde een vleug Westlands accent in zijn verhaal dat nu meer toonverschillen kreeg. "En blijf je bij ons dagbesteding doen?" "Nog even maar dan, ja dan ga ik natuurlijk weer werken in het Westland." Hij dronk de afgekoelde soep in een teug op, veegde zijn mond af en draaide zich nu helemaal naar mij toe. "Er is toch niets mooiers dan iets zaaien, het zien groeien en koesteren totdat het een klasse –A product is wat je vol trots kan laten zien!" Zijn ogen glommen, zijn handen verbeelden het zaaien en oogsten. Ik knikte instemmend. "En je ouders, zie je die nog wel eens?" "Nee, nooit en dat hoeft ook niet, ze hebben al meer dan genoeg kapot gemaakt." Resoluut hernam hij zijn positie en nam een slok uit de lege beker. "Ik ga nog even wat anders eten en dan weer naar huis." We namen afscheid.

Het bakje van gerecycled karton en wat restjes paprika en pasta erin gooide ik in een kliko. Er naast stond een man met een vuurrood gezicht. "Ken ik u niet ergens van?" Ik gaf hem voor zoveelste keer een hand, een nieuwe kennismaking, telkens weer.  

Zijn ze gek geworden?

Het was een Winterse namiddag in 1971, toen ik, elf jaar oud, op pad was met mijn lagere schoolklas en de jonge leraar, meester Kees. Hij had, in zijn jeugdig enthousiasme de schooldirecteur van deze school met de Bijbel, overgehaald eens iets spannends te doen. Misschien was het feit dat de school een jaar later haar deuren moest sluiten vanwege de komst van een ‘nieuwe wijk’ verderop in de stad wel van invloed op zijn  behoudende geest. Hij stemde in, de bus werd besteld.

We vertrokken naar Scheveningen. Dat was sowieso een avontuur. Mijn reis naar de kust was steevast die met bus 23, naar Kijkduin. Scheveningen was’ de andere kant op’ zoals mijn vader zei. ‘En die kant gaan we niet op.’ Heldere taal van een man voor wie eenvoud een levenskunst was. De bus stopte voor een theater. Nog nooit had ik een museum, theater of schouwburg van binnen gezien. Mijn culturele ontwikkeling was begonnen en blijven hangen in Euro Cinema en een enkele keer naar Du Midi (maar dat was de andere kant op dus niet vanzelfsprekend).

In het donker giechelden de meisjes en zwegen de jongens op zoek naar een plekje op de stijle tribune. Jongens naast de jongens, meisjes naast de meisjes en meester Kees er tussenin. Op de vloer voor ons lag zand, hoewel ik dat niet meer zeker weet. De lichten doofden. De Storm van William Shakespeare stond op het programma, een try-out. Van deze magische vertelling begreep ik niets. Verwarring en verbijstering vochten om voorrang. De blik in de ogen van mijn klasgenootjes brachten geen rust. Ben Hur in Euro Cinema leek ver weg. Na de voorstelling kregen we een glaasje fris en mochten we pelpinda’s eten die op de bar lagen. De schillen ‘moest’ je op de grond gooien. Dat voelde als een daad van verzet, met enige spanning deed ik meester Kees na. Bij mij thuis werd stof en vuil immers met vuur en zwaard bestreden. Gelukkig was er een sluitende verklaring ‘de schillen absorberen het vuil en dat vegen ze met schil en al aan het eind van de avond op’ aldus de jonge meester. Vol overtuiging gooide ik de schillen op de grond. Warm van de kou reden we terug naar huis. Mijn hoofd drukte ik tegen de bewasemde ruit. De stad gleed van mijn af. Eenmaal thuis hoorde mijn moeder mij vol ongeloof aan. Het meeste onder de indruk van het pinda verhaal.‘Zijn ze gek geworden?’

Inmiddels, 45 jaar later, laat ik mijn kinderen regelmatig ons mooie stad zien. Scheveningen is daar een vanzelfsprekend onderdeel van. Onlangs nog liep met een van mijn dochters van de tramhalte naar de haven. ‘Kijk, daar is het Appeltheater. Daar heb ik goede herinneringen aan. Hier begon mijn culturele leven en mijn functionele kennis van pelpinda’s, knipoogde ik er achteraan.’ Zij, als professionele danser opgeleid in Den Haag en gewend te werken met onzekere subsidies, stuurde vorige week een berichtje. ‘Pap heb je het gelezen van het Appeltheater?’ Dat had ik, dat had ik.

Siroop Famel

Naar de dokter gingen we niet zo vaak. Wel naar een soort ‘onderdokter.’ Een grote man in een winkel die tussen de apotheek en de Jamin in zat. Zo herinner ik me de houten kast met daarin grote glazen potten die met hun witte etiketten achter de muur van de toonbank stonden. Planken met daarop verschillende flesjes, doosjes en flacons. De toonbank met z’n kartonnen dispensers waarin heilzame dropjes werden aangeprezen en bovenal de lucht. Een mengeling van zoethout, anijs en medicijnen. Dit alles vormde het decor van de onderdokter of de Drogist zoals die bij ons thuis steevast – netzo als bij alle andere ‘hoge functies’- met zachte stem werd uitgesproken. In dit rijtje paste ook de Dokter, de Leraar, de Tandarts en de Man van de woningbouw. Die, om een voor mij onverklaarbare reden, in het rijtje van de grote vijf was opgenomen. Vaste prik bij ons thuis was, bij een naderende verkoudheid, een lepel Siroop Famel voor het slapen gaan. Dat was een feest, zeker in vergelijking met de lepel levertraan die mijn zus en ik met succes in de ban hadden gedaan. De Drogist pakte, deze inmiddels op de lijst van verboden middelen staande, rechthoekige fles van de plank, en overhandigde die steevast met een advies over de inname. ‘Elke dag voor het slapen is afdoende.’ Zijn imponerende verschijning in de witte jas weerhielden me niet van een tochtje langs het rek met snoep dat per stuk kon worden gekocht. Een stuiver voor een dropmuis en tien cent voor een stroopsoldaat.

Er moet een samenwerkingsrelatie hebben bestaan tussen de Drogist en de Tandarts die mij als ziekenfondspatiënt met plezier hielp. Hij vulde mijn jeugdige tanden enthousiast met zwart amalgaan. Geen genoeglijk treffen aangezien verdovingen alleen nog maar bestonden voor particulier verzekerden. Dat onderscheid konden mijn zenuwen helaas niet maken. Siroop Famel, feitelijk suikerwater met Efedrine, was in elk geval geen goede aanvulling op de tandzorg en al helemaal niet heilzaam voor mijn drukke gedrag. Het bevorderde de aanmaak van adrenaline, verwijdde de bloedvaten en daardoor voelde je je minder verkouden. Een illusie, aangeprezen door een witte jas en een duur etiket.

Maar ja, wat wist je toen? Nu is alles beter, toch?

Er brandt een kaarsje in Den Haag

Er brandt een kaarsje in Den Haag. Niets bijzonders, gewoon een waxinelichtje. Het vlammetje, dat soms buigt voor de wind, verlicht de nacht en overdag de stad. Het staat tussen het Centraal Station, het Nationaal Archief en Letterkundig Museum. Kijk er maar eens goed wanneer u daar loopt, u ziet het vast.

Daar, zittend op een betonnen rand tussen hoge en anonieme gebouwen, schoof hij het plastic tasje achter zijn voeten en nam hij een haal van zijn shaggie. “Zo, bent u de nieuwe directeur? Nou ik ben Martin, we zullen elkaar nog wel vaker ontmoeten.” Hij keek daarbij schalks naar mijn collega met wie ik een fietstour door de stad aan het maken was. Een onderdeel van mijn inwerkprogramma. In de jaren die volgden kruiste onze paden regelmatig. Martin kwam monter als altijd voor een paar maanden bij ons wonen, was regelmatig verdwenen om later weer op te duiken. Dat jarenlang. Voor nieuwe woonvormen was Martin wel in. Een poging om met drie anderen in de wijk te wonen mislukte uiteindelijk. Zijn worsteling met het leven werd door hem treffend in een interview verwoord. “Af en toe lekker buiten slapen maar dan weer fijn na een paar naggies naar mijn eigen bedje en mijn tv-tje.” Een tweede poging lukte beter. Een gedeelde woning pal tegen de beschermde woonvorm aan. Op zijn uitnodiging schoof ik een keer aan tijdens de maaltijd. Martin had gekookt. Pannen op tafel, aardappels, kipfilet, bonen en appelmoes vormden het menu. Het was in alle opzichten sterwaardig. Mijn afwasaanbod werd lacherig afgewezen maar of ik wel een magnetron kon regelen vroeg Martin. “Sommige van die gasten zijn laat en dan is het eten koud, dat kan toch niet?”

Martin werd ziek. Het leven met drank en sigaretten eiste zijn tol. Hij verloor zijn stem en had meer hulp nodig. Zijn bed op de verpleegafdeling bleef ook daar soms onbeslapen. Met scootmobiel en al bleef hij dagen zoek. We zochten en vonden hem, hij bleef sindsdien. Er was ruimte voor persoonlijk afscheid, vol trots wees hij ons op een foto van zijn dochter. Zijn ogen maken een stem overbodig.

Martin had gelijk, ik zou hem nog vaak tegengekomen.

Dat kan ik zelf wel, ik ben niet gek

Als jonge jongen leerde ik het vak van verzorgende. Het speelde zich af in de jaren’70 in een voormalig sanatorium dat dienst deed als verpleeghuis. Naast mensen verzorgen leerde ik  werken met verpleeghulpen, ziekenverzorgenden, verpleegkundigen, de waarnemend hoofdzuster, de hoofdzuster en de dokter. Als leerling stond je onderaan in de hiërarchie en werd je bijgestaan door een praktijkbegeleidster, die je vorderingen keurig bijhield in een aftekenboekje. In de kantine stond een tafel waar alleen de artsen en de hoofdzusters aan mochten zitten en de eerste koffie dronk je staande in het keukentje. Soms moesten de meisjes hun nagels laten inspecteren door de hoofdzuster. Zelf leerde ik dat een lepeltje 'in het verlengde van oortje van het kopje' op het schoteltje hoorde. 

Er waren ook mensen die verzorgd werden. In een van de lange gangen zat steevast een oude, kleine, gedrongen vrouw. Zij was vanaf geboorte gehandicapt en woonde al jaren in het verpleeghuis. Geesje werd bij haar voornaam genoemd, een doodzonde in die tijd. Geesje nam zo vroeg als ze kon haar strategische plek in: een hoek op een kruispunt van twee gangen. Ze begroette iedereen met haar enigszins vervormde stem. Met haar te korte been, de zware hooggehakte schoen vooruit stekend, was ze een herkenbaar baken in de tl-verlichte en weeïg ruikende  gangen. Geesje was in veel dingen beperkt, behalve in haar vaardigheid om zelf te bepalen wat ze wilde. Ze gruwelde van handwerken en andere activiteiten die werden georganiseerd. Ze noemde haar medepatiënten gekke oude mensen of tikte veelzeggend tegen haar voorhoofd. Het lepeltje had bij haar overigens geen functie, ze dronk uit een plastic beker met een tuitje. 

Vandaag de dag word ik in ons hoofdgebouw begroet door een kale man die in de hal zit. Laat ik hem Lou noemen. Hij wordt verzorgd op de verpleegafdeling, is stokdoof en kiest net als Geesje destijds, zijn positie. Lopen kan hij nog net; zwaar hinkend loopt hij naar zijn plek en soms even naar buiten.  Hij compenseert zijn doofheid door hard en monotoon zijn levenswijsheden met iedereen te delen. Hij heeft zo zijn eigen tegeltjeswijsheden. Voor mij bewaart hij: ‘Jij bent knapper dan je broer.’  Wat op zich niet waar is, maar aangezien hij denkt dat een collega mijn broer is heeft hij een punt. Hulp bij het lopen weigert hij: ‘Dat kan ik zelf wel.’ Vandaag zag ik hem met een witte tas, te koud gekleed, naar buiten hinkelen. ‘Ga boodschappen doen, ben niet gek hoor en als ik terug kom maak ik een mooie foto van je.’

Er lijkt veel veranderd. De hoofdzuster is weg en aftekenboekjes bestaan niet meer. De vakmensen zijn nu echt zelf aan zet en vervullen meerdere rollen. Impliciete regels van destijds zijn nu te vinden op de computer. De gangen hebben meer kleur, medicijnen zitten in zakjes en tillen gaat met een tillift. Ik denk niet dat er nog iemand is die aan de juiste positionering van lepeltjes denkt; dat is wel een gemis. Stiekem doe ik het nog wel eens en geniet ik van zo'n klein monument. 

“Iedereen in zijn eigen kracht zetten” is nu het leidmotief. Geen nieuws voor Geesje en Lou. 

 
Een variant van deze column verschijnt in Tranz november 2015

Sport in beeld

Ik kan me niet herinneren dat ik mijn vader of mijn moeder hard heb zien lopen. Sterker nog, ik weet ook niet wanneer ik zelf ergens harder voor ben gaan lopen. Wij waren thuis niet zo van bewegen. Maar we keken er wel veel naar. De “karikikas”, zoals mijn vader de televisie noemde, stond vaak afgestemd op sport. Sport in beeld.  Voorovergebogen zat hij in zijn witte overhemd, de sigaret op de lip, te genieten van anderen die zich in het zweet werkten. Hoewel hij enige voorkeur had voor schaatsen, voetbal en wielrennen, keek hij naar elke sport. Hij leerde zelf pas op latere leeftijd fietsen, en zwemles had hij nooit gehad.

Zo groeide ik op in een passieve sportieve omgeving. En hoewel mijn broer, zus en ik echt wel geprobeerd hebben te sporten, is het nooit iets geworden. We doen niets meer, althans niets dat de moeite waard is om over op te scheppen. Eerst was er nog afgunst, ijdele hoop en goede voornemens. Langzaam zijn die omgebogen van gelatenheid naar ergernis.

Zo is er weinig klein leed dat me zo kan raken als sporten in het openbaar. Mannen die – de buik naar voren dragend – met geschoren benen in een te klein wielrenpak door het landschap toeren. Vrouwen die met rode hoofden, lurkend als een kind aan een zuigflesje, door park en stad ploeteren. Waarom moeten we alles zien? Doe dat achter gesloten deuren en niet achter manshoge ramen in een willekeurig winkelcentrum. Sport uit beeld, wat mij betreft.

Mijn jonge vader werd oud en ziek. Roken deed hij niet meer.  Naar sport kijken nog wel. Soms keken we samen en leverden we commentaar op de prestaties.  Daar hadden we, al die jaren, wel recht op. Ervaren kijkers die naast elkaar op de bank afscheid van elkaar namen. ‘Die ziekte heeft me te pakken, maar ik ga elke dag beneden in de flat de krant halen’, vertelde hij monter. ‘Zo lang ik kan lopen, leef ik nog.’ Dat bleek te kloppen; de krant bleef liggen en hij stierf.  Mijn vader komt vaak langs in mijn leven; zeker wanneer ik naar sport kijk. Heerlijk samen met hem, anderen zien bewegen. 

Gepubliceerd in Tranz maart 2015

Het is bepaald geen rooskleurige toestand

De socioloog is heengegaan. De broodmagere man met het warrige haar en het dunne metalen montuurtje op zijn neus, is niet meer. We kwamen elkaar regelmatig tegen. Hij sprak me meestal direct aan, stotterend en met zijn hand plukkend aan zijn vlassige sikje. Hij liet horen dat hij niet alleen welbespraakt was maar ook weldenkend. “Ik kan, voor u directeur en de organisatie, van grote waarde zijn. Ik ben niet alleen socioloog maar ook bekend met de organisatiekunde, opgedaan in het werkzame deel van mijn leven.” Zijn geest was gewend aan grote hoeveelheden alcohol, zijn lichaam inmiddels niet meer. Hij schoof, wankelde of stond soms stil met vaak die hand plukkend aan zijn kin. De eerste amputatie van een deel van een van zijn voeten maakten zijn mobiliteit minder maar weerhielden hem er niet van naar de overkant van de straat te lopen om aldaar met grote gebaren in het café rondjes te geven. Van de zomer stond ik even naast hem in de tuin, achteloos stotterde hij “het is bepaald geen rooskleurige toestand.” De zachte gloed in zijn ogen vulde de mijne. 

Onlangs nog heeft hij mij een handgeschreven sollicitatiebrief geschreven. Hij zag voor zichzelf een rol als HR manager weggelegd. “Een organisatie in verandering kan wel wat HR ondersteuning gebruiken.” Het verbaasde me niet dat hij iedereen deed verbazen. Al eerder liet hij mij weten dat hij met zijn achtergrond en participerende ervaring een grote bijdrage kan leveren aan mens en organisatie. Ik bedankte hem voor het aanbod en legde onder meer uit dat er geen plaats is voor uitbreiding op P&O.  Een serieuze briefschrijver krijgt een serieus geschreven antwoord.

Weer een operatie verder keerde hij, in rolstoel, terug op de afdeling. Niet lang daarna stierf hij. Een verzorgende stuurde me na zijn begrafenis een speech van een Leidse studievriend en huisgenoot. Uit dat relaas bleek een levensverhaal met zoektochten, een drukkend milieu, drank, depressies, liefdes, afwijzingen, aansluitingen en intellectuele en spirituele ontdekkingen. Hij verkeerde net zo makkelijk met ‘hoog geplaatste’ mensen als mensen die zwierven op straat en in de kroeg. Met non-conformisme als rode draad in zijn leven spoelde hij een aantal jaar geleden aan bij ons en zette daar zijn leven min of meer voort. Proclamerend tegen een ieder die hij tegenkwam maar ook stil en bedachtzaam plukkend aan zijn kin. Participerend onderzoek, zo als hij het zelf zou zeggen. 

Hij was er blij mee

Op de grond zittend, met haar rug tegen de ruit van een fonkelend ingerichte etalage, toont ze de stomp van haar geamputeerde linkerbeen. Ze bedelt. Voor de tweede keer in een korte tijd bezoek ik een stad in Schotland. Daar in het mistige noorden van het eiland, waar overal de Schotse vlag naast de Union Flag hangt, bedelen mensen voor het oog van iedereen. Meestal mannen met een plastic bekertje waar het geld in kan worden gestopt. Op de lange trap die mensen naar de hoog gelegen winkelstraat brengt een man die op zijn hurken met zijn hoofd tussen zijn knieën een bekertje vasthoudt. Eenmaal de trap op of af, is er geen ontsnappen meer aan. Een strategische plek.

Soms iemand die er meer werk van maakt: een hond met in zijn bek een pet waarin voorbijgangers, ontroerd door deze aanblik, geld stoppen en de hond aaien. De eigenaar blijft op de achtergrond zitten met een deken over zijn benen. Of de man met amputaties aan beide benen, die recht tegenover een oorlogsmonument, zich presenteert als iemand die gediend heeft. Hij krijgt zijn deel.

De vrouw zonder been kijkt mensen zo direct mogelijk aan, vouwt haar handen voor haar hart en zegt ‘please.’ Bij een gift in haar bekertje, werpt ze kinderen steevast een kushandje toe. Nadat de gever is verdwenen, pakt ze snel het geld en stopt het in een van de zakken van haar vesten. Ze draagt er wel drie. Op het moment dat het me te ongemakkelijk wordt om te blijven kijken, stopt er een zwarte Audi. Een man in een pak stapt uit, loopt op de vrouw af en geeft haar geld. De man rekt zich uit, kijkt om zich heen en stapt de auto weer in. De vrouw verblikt of verbloost niet.

Ons vertrek nadert. Mijn negenjarige dochter pakt haar roze portemonnee en zegt ‘ik ga dit aan een zwerver geven.’ Ik tel zo acht pond en vraagt of ze alles wil geven. Nou, bijna alles zegt ze en grijpt de meeste muntjes en stopt ze in haar zak. We slenteren door de straten, passeren doedelzakspelers, acrobaten, sieraadverkopers en living statues. Geen zwerver te vinden. Bij het afscheid stopt ze het geld in de handen van haar oudere zus die achter blijft en zegt ‘geeft het maar een zwerver waarvan jij denkt dat die er blij mee is.’  Twee dagen later een berichtje: ‘gedaan, hij was er erg blij mee.’

Dat is goed om te horen

De bruine bakstenen muur met de grijze rechthoekige voegen is het uitzicht van haar kamer naar de gang. Een plaatje van een vaas met bloemen zit gevangen achter spiegelend glas in een witte lijst. Ze wacht op mij, met haar gegipste been echt vooruit op een steun van de rolstoel. Mijn moeder. ‘Gelukkig mag ik naar huis’, zegt ze, nadat ik haar heb begroet. ‘Het was thuis met dat been niet gelukt, maar ik wil echt graag naar huis, begrijp je? Zo leuk is het hier nu ook weer niet en dat beetje fysiotherapie stelt immers niet veel voor. Ik ben daar geloof ik niet meer voor verzekerd.’

We drinken een laatste kop koffie, schudden handen en laten de afdeling Kort verblijf in het voormalige verzorgingshuis achter ons. Met de gehuurde rolstoel en de destijds aangeschafte rollator van pa achterin de auto. De “hulp”, zoals mijn moeder de huishoudelijke ondersteuning consequent noemt, gaat spoedig starten. De buren brengen bloemen. Brieven en brochures van het CAK, het CIZ en de zorgorganisatie liggen opgestapeld te wachten.

Regelmatig doet mijn moeder verslag over gesprekken die ze voert met de gemeente over de inzet van de huishoudelijke hulp, de zorgorganisatie over de verzorging en de praktijk voor fysiotherapie over hoe te oefenen en vooral ook waar? Elke zondag praat ze me bij over haar belevenissen op dit vlak. Steeds vaker overhandigt ze me een stapel post. “Wil jij die rekeningen betalen met de computer? En weet jij waarom die gemeente wil weten hoeveel kinderen ik heb en waar ze wonen? Wat is dat voor flauwekul, ik begrijp het niet, ik heb nog nooit wat gevraagd aan ze.’

 Mijn moeder, een krasse en zelfstandige dame van 83 jaar, heeft in drie maanden contact gehad met een kliniek voor orthopedie, twee ziekenhuizen, de huisartsenpraktijk, het laboratorium, de apotheek, de fysiotherapie, de afdeling Kort verblijf, de thuiszorgwinkel, een internetwinkel voor speciale schoenen, het WMO loket, het CAK en diverse specialisten. Blijf dan maar eens rustig.

Een nieuwe heup en een herstelde beenbreuk verder loopt ze, weliswaar met de rollator van pa, zelfstandig en is ze thuis. Bij het schoonhouden van haar woning wordt ze geholpen. ‘Je weet, mijn huisje is mijn alles maar het moet wel schoon zijn. Ik heb nu een frisse leuke meid. Ze heeft gezegd dat ze bij me mag blijven, daar ben ik zo blij mee.’ Ik leg mijn hand even op de hare, sta op en pak de post.

‘Dat is goed om te horen ma. Dat is echt goed om te horen.’